Это слово имеет два разных значения с двумя разными этимологиями, которые полезно четко различать.

Первое значение этимологически связано с глаголом «upadahati” и с термином «upadhi”. “Upadahati” означает «причиняет, производит, дает». «Upaadaa ruupaa” означает производные от “ruupa” (материи) качества, то есть цвет, форма, запах, вкус, глаз, ухо, нос, и т.д.

В словаре Монье-Вильямса есть соответствующее значение «upaadaana” как непосредственной, материальной причины. В таком смысле это слово употребляется в Кутухала-сала сутте. В данном отрывке «упаданой» (производящей причиной) является как топливо для горения огня, так и ветер для сдувания огня.

СН 4.399. Kutuuhalasaalaasutta.m

“Ala~nhi te, vaccha, ka’nkhitu.m, ala.m vicikicchitu.m. Ka’nkhaniiye ca pana te .thaane vicikicchaa uppannaa. Sa-upaadaanassa khvaaha.m, vaccha, upapatti.m pa~n~naapemi no anupaadaanassa. Seyyathaapi, vaccha, aggi sa-upaadaano jalati, no anupaadaano; evameva khvaaha.m, vaccha, sa-upaadaanassa upapatti.m pa~n~naapemi, no anupaadaanassaa”ti.

“Yasmi.m, bho gotama, samaye acci vaatena khittaa duurampi gacchati, imassa pana bhava.m gotamo ki.m upaadaanasmi.m pa~n~naapetii”ti? “Yasmi.m kho, vaccha, samaye acci vaatena khittaa duurampi gacchati, tamaha.m vaatuupaadaana.m pa~n~naapemi. Vaato hissa, vaccha, tasmi.m samaye upaadaana.m hotii”ti. “Yasmi~nca pana, bho gotama, samaye ima~nca kaaya.m nikkhipati, satto ca a~n~natara.m kaaya.m anupapanno hoti, imassa pana bhava.m gotamo ki.m upaadaanasmi.m pa~n~naapetii”ti? “Yasmi.m kho, vaccha, samaye ima~nca kaaya.m nikkhipati, satto ca a~n~natara.m kaaya.m anupapanno hoti, tamaha.m ta.nhuupaadaana.m vadaami. Ta.nhaa hissa, vaccha, tasmi.m samaye upaadaana.m hotii”ti .

Второе значение этимологически связано с глаголом “upaadiyati” (берет, присваивает).

В словаре Монье-Вильямса есть соответствующее значение «принятие в качестве себя, присвоение к своему «я»», то есть по сути отождествление.

Это значение употребляется в Упадания сутте, где оно объясняется как желание и страсть по отношению к пяти кхандхам.

СН 3.167. Upaadaaniyasutta.m

“upaadaaniye ca, bhikkhave, dhamme desessaami upaadaana~nca. ta.m su.naatha. katame ca, bhikkhave, upaadaaniyaa dhammaa, katama.m upaadaana.m? ruupa.m, bhikkhave, upaadaaniyo dhammo, yo tattha chandaraago, ta.m tattha upaadaana.m. vedanaa …pe… sa~n~naa… sa’nkhaaraa… vi~n~naa.na.m upaadaaniyo dhammo; yo tattha chandaraago, ta.m tattha upaadaana.m. ime vuccanti, bhikkhave, upaadaaniyaa dhammaa, ida.m upaadaanan”ti.

Приводится и аналогичная разбивка по шести сферам восприятия:

СН 4.89. Upaadaaniyasutta.m

“Upaadaaniye ca, bhikkhave, dhamme desessaami upaadaana~nca. ta.m su.naatha. katame ca, bhikkhave, upaadaaniyaa dhammaa, katama~nca upaadaana.m? cakkhu.m, bhikkhave, upaadaaniyo dhammo. yo tattha chandaraago, ta.m tattha upaadaana.m …pe… jivhaa upaadaaniyo dhammo …pe… mano upaadaaniyo dhammo. yo tattha chandaraago, ta.m tattha upaadaana.m. ime vuccanti, bhikkhave, upaadaaniyaa dhammaa, ida.m upaadaanan”ti.

http://www.accesstoinsight.org/canon.../sn22-121.html

СН 4.108

“Upaadaaniye ca, bhikkhave, dhamme desessaami upaadaana~nca. Ta.m su.naatha. Katame ca, bhikkhave, upaadaaniyaa dhammaa, katama~nca upaadaana.m? Santi, bhikkhave, cakkhuvi~n~neyyaa ruupaa i.t.thaa kantaa manaapaa piyaruupaa kaamuupasa.mhitaa rajaniiyaa. Ime vuccanti, bhikkhave, upaadaaniyaa dhammaa. Yo tattha chandaraago, ta.m tattha upaadaana.m …pe… santi, bhikkhave, jivhaavi~n~neyyaa rasaa …pe… santi, bhikkhave, manovi~n~neyyaa dhammaa i.t.thaa kantaa manaapaa piyaruupaa kaamuupasa.mhitaa rajaniiyaa. Ime vuccanti, bhikkhave, upaadaaniyaa dhammaa. Yo tattha chandaraago ta.m tattha upaadaanan”ti.

О желании говорится и в Хемавата сутте (Сутта-нипата .30):

172. “Katama.m ta.m upaadaana.m, yattha loko viha~n~nati;
niyyaana.m pucchito bruuhi, katha.m dukkhaa pamuccati”.
173. “Pa~nca kaamagu.naa loke, manocha.t.thaa paveditaa;
ettha chanda.m viraajetvaa, eva.m dukkhaa pamuccati.

Исходя из этого, можно использовать и переводы «привязанность», «пристрастие», хотя при этом теряется одна из составляющих смысла — отождествление с пятью кхандхами. В буддийской системе описание проблемы тесно связано с путем её решения. В данном случае решением является разотождествление через видение безличности (анатта).

В Весали сутте (СН 4.109) в одном ряду с «upaadaana» говорится об опоре сознания на шесть видов приятных объектов:

“Santi ca kho, gahapati, cakkhuvi~n~neyyaa ruupaa, i.t.thaa kantaa manaapaa piyaruupaa kaamuupasa.mhitaa rajaniiyaa. Ta~nce bhikkhu naabhinandati naabhivadati naajjhosaaya ti.t.thati. Tassa ta.m anabhinandato anabhivadato anajjhosaaya ti.t.thato na tannissita.m vi~n~naa.na.m hoti, na tadupaadaana.m. Anupaadaano, gahapati, bhikkhu parinibbaayati …pe… santi kho, gahapati, jivhaavi~n~neyyaa rasaa …pe… santi kho, gahapati, manovi~n~neyyaa dhammaa i.t.thaa kantaa manaapaa piyaruupaa kaamuupasa.mhitaa rajaniiyaa. Ta~nce bhikkhu naabhinandati naabhivadati naajjhosaaya ti.t.thati, tassa ta.m anabhinandato anabhivadato anajjhosaaya ti.t.thato. Na tannissita.m vi~n~naa.na.m hoti, na tadupaadaana.m. Anupaadaano, gahapati, bhikkhu parinibbaayati. Aya.m kho, gahapati, hetu aya.m paccayo yena midhekacce sattaa di.t.theva dhamme parinibbaayantii”ti.

Перечисляются четыре вида «upaadaana» (МН 1.50):

Katama.m panaavuso, upaadaana.m, katamo upaadaanasamudayo, katamo upaadaananirodho, katamaa upaadaananirodhagaaminii pa.tipadaa? Cattaarimaani, aavuso, upaadaanaani– kaamupaadaana.m, di.t.thupaadaana.m, siilabbatupaadaana.m, attavaadupaadaana.m. Ta.nhaasamudayaa upaadaanasamudayo, ta.nhaanirodhaa upaadaananirodho, ayameva ariyo a.t.tha’ngiko maggo upaadaananirodhagaaminii pa.tipadaa, seyyathida.m– sammaadi.t.thi …pe… sammaasamaadhi.

В текстах два этих значения переплетаются в игре слов, и получается, что привязанность-присвоение-отождествление служит производящей причиной для становления (bhava) во взаимообусловленном возникновении.